“สุขภาพดีเกิดขึ้นได้ ด้วยทีมหมอครอบครัว และประชาชนจะเป็นเจ้าของสุขภาพ”
พว.เพ็ญศรี วงษ์พุฒ โรงพยาบาลแม่จัน ประธานชมรมพยาบาลชุมชนแห่งประเทศไทย การได้มาทำงานในโรงพยาบาลชุมชน ซึ่งในอดียเคยปฏิบัติงานในทั้งห้องคลอด ห้องฉุกเฉิน แล้วได้ย้ายมาทำงานในชุมชน เพราะพบว่ามีเสน่ห์ เพราะต้องมี Soft skill ทำให้เมื่อมาทำงานในชุมชนแล้วจะหลงรัก “มาแล้วจะรู้ อยู่แล้วจะรัก” ด้วยการทำงานที่มีมาตรฐาน ปลอดภัยทั้งตัวเราและครอบครัว
ด้วยชมรมพยาบาลชุมชนแห่งประเทศไทย เป็นการรวมตัวกันของโรงพยาบาลชุมชน ทั้ง 12 เขตสุขภาพเพื่อ
การทำงานในชุมชนด้วยความเป็นวิชาชีพ มีการดำเนินงานด้านนโยบายที่มีความยุ่งยาก ซับซ้อนพร้อมกับเชื่อมโยง
กับกองการพยาบาล ทั้งนี้มีความท้าทายหลักของโรงพยาบาลชุมชน ที่มีหลายองค์ประกอบ ดังนี้
- ทรัพยากรจำกัด งบประมาณไม่เพียงพอ, การขาดแคลนบุคลากร
- ผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อม การจัดการขยะทางการแพทย์, การใช้พลังงาน
- การเข้าถึงบริการ พื้นที่ห่างไกล, ระบบส่งต่อผู้ป่วยไม่ทั่วถึง
- การเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี ขาดเครื่องมือและระบบดิจิทัล
โดยความท้าทายต่างๆ จะประสานงานความใกล้ชิดกับอสม.และโรงพยาบาลชุมชน เพื่อนำนโยบายมาดำเนินการ
สู่ชุมชน เพื่อให้ประชาชนและบุคลากรสาธารณสุขมีสุขภาพดี เมื่อดำเนินการแล้วเสร็จ ทำให้เกิดความภาคภูมิใจมีความอิ่มใจ ฉะนั้นการทำงานชุมชนเกิดเสน่ห์ เพราะ 1.รู้ทุกคน 2.รู้ทุกบ้าน 3.รู้เครือข่าย 4.รู้ปัญหา 5. รู้วิธีพัฒนา โดยผ่านกระบวนการในการลงพื้นที่
เนื่องจากระบบการกระจายอำนาจมีการถ่ายโอนภารกิจ สอน./รพสต. สู่ อปท.ซึ่งดำเนินการจากปีงบประมาณ 2542 ถึง 2568 นั้น โดยบทบาทของโรงพยาบาลชุมชนจึงเป็นเสมือน “โซ่ข้อกลาง” ที่จะเชื่อมระหว่างโรงพยาบาลทั่วไปกับชุมชน เพื่อให้การพัฒนาระบบบริการสุขภาพได้รับการดูแลต่อเนื่อง และการดูแลให้มีประสิทธิภาพป้องกันไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อนขณะที่อยู่บ้าน พร้อมทั้งพยาบาลชุมชนยังต้องเป็นต้นแบบในด้านการส่งเสริม ป้องกันโรคที่เกิดจากพฤติกรรม ทั้งโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง โรคไต เช่น การนับคาร์บ เป็นต้นแบบด้านการส่งเสริมสุขภาพ มีสุขภาพดี เป็นต้น
ผลลัพธ์การพัฒนาด้วยพลังของพยาบาลชุมชน ทำร่วมกับหลายภาคส่วนทั้งภาครัฐและเอกชน เช่น จังหวัดเชียงราย
มี เชียงราย EF Model เป็นการสร้างภูมิคุ้มกันให้เด็กด้วย EF (Executive Functions) เป็นการพัฒนาทักษะสมองส่วนหน้า ทำให้เด็กที่คิดเป็น เรียนรู้ แก้ปัญหาเป็น และได้ขยายไปในหลายชุมชน, โรงพยาบาลอาหารสุขภาวะGreen Marget ใน 12 เขตสุขภาพ จำนวน 32 โรงพยาบาล เป็นต้น
พญ.รัชฎาพร สีลา ผู้อำนวยการโรงพยาบาลหนองฮี การพัฒนาระบบบริการสุขภาพที่ยั่งยืน ด้วยเวชศาสตร์ครอบครัว ในโรงพยาบาลชุมชน “โรงพยาบาลหมอครอบครัว” การที่จะมีปฐมภูมิเข้มแข็ง จะต้องมีโรงพยาบาลชุมชนที่อยู่ใกล้ชิดผู้ป่วยที่เข้ามาดูแลรักษาในทุกกลุ่มโรค ผู้ป่วยและคุณหมอเป็นเจ้าของซึ่งกันและกัน ทำให้เกิดการรักษาที่ต่อเนื่อง มีการวางแผนการรักษากันให้ครอบคลุมทุกมิติ นำระบบสุขภาพปฐมภูมิ ผนวกกับ เวชศาสตร์ครอบครัว ทำให้เกิดความสัมพันธ์ที่ดีทั้งผู้ให้และผู้รับบริการ การทำระบบเวชศาสตร์ครอบครัวในชุมชนอย่างจริงจังโรงพยาบาล “ไม่จน” ยุทธศาสตร์การพัฒนาระบบบริการแบบบูรณาการ “โรงพยาบาลหมอครอบครัว” ออกแบบระบบงานเพื่อให้เกิดการเรียนรู้ ความสัมพันธ์ คุณค่า ความหมายในงานและชีวิต โดยสามารถเชื่อมระบบบริการกับแพทย์เฉพาะทางด้วยระบบTelemedicine ผู้ป่วยไม่จำเป็นต้องส่งต่อไปยังโรงพยาบาลทั่วไป ยิ่งทำให้เกิดความสัมพันธ์ระหว่างทีมสหสาขาวิชาชีพ และผู้ป่วย
ระบบ Refer back มีการประสานงานกัน อย่างใกล้ชิดกับโรงพยาบาลแม่ข่าย ทั้งหมดเป็นการพัฒนา ระบบเชื่อมโยงเป็นระบบเดียวกัน โดยทีมที่เข้มแข็ง มีพลัง คือผู้สร้างระบบ ให้ยั่งยืนอย่างแท้จริง
นพ.ปวิตร วณิชชานนท์ ละงู ประธานชมรมผู้อำนวยการโรงพยาบาลชุมชนแห่งประเทศไทย ด้วยนโยบายกระทรวงสาธารณสุข ทำให้ประชาชนมีสุขภาวะที่ดีเพียง 10% เท่านั้น แต่อีก 80% อยู่ในส่วนของระบบปฐมภูมิ
นพ.ประเวศ วะสี กล่าวไว้ว่า “Begin with the end in Mind” สุขภาพชุมชน
– ชุมชนไม่ทอดทิ้งกัน
– พึ่งตนเองได้ในความเจ็บป่วยที่พบบ่อย
– โรงเรื้อรังสำคัญ เบาหวาน ความดันโลหิตสูง สามารถควบคุม และดูแลได้ในชุมชน
– มีความเข้มแข็งของการควบคุมโรคในท้องถิ่น เช่น ไข้เลือดออก และโรคไม่ติดต่อ
– ผู้สูงอายุ ผู้ที่ต้องพึ่งพา สามารถได้รับการดูแลได้ในชุมชนและที่บ้าน
– เกิดการสร้างสุขภาวะของชุมชนโดยความเข้มแข็งของชุมชน มีภูมิคุ้มกัน
บทบาทของชมรมผู้อำนวยการโรงพยาบาลชุมชนแห่งประเทศไทย มีการประสานงานระบบบริการกับหลายภาคส่วนการทำงานในบทบาทของโรงพยาบาลชุมชน ทั้งระบบ Vertical Program และ Horizontal Program
โดยโรงพยาบาลชุมชน มี Autonomy Flexibility และ Financing สถานการณ์การพัฒนา DHS พชอ. รวมถึง พรบ.สุขภาพปฐมภูมิ พบว่า ต่างคนต่างทำ อาจมีทำเป็นกลุ่ม ที่มาช่วยทำ เช่น มสช., สพบ. ปัญหา มีการบริหารจัดการ/บริการที่สวนกระแส, นโยบายผู้บริหารให้ความสำคัญลดลง เน้น Service
หน่วยงานเน้น Service ตามนโยบาย และการรับรู้ของประชาชน การแก้ปัญหา การบังคับใช้กฎหมายตาม พรบ.สุขภาพปฐมภูมิ ม.157, Policy maker ขับเคลื่อนนโยบายระดับชาติ, Social mobilization และ Promote PHC ทั้งทาง รัฐ เอกชน
โอกาสและความท้าทาย พว.เพ็ญศรี สรุปว่า ต้องมีการลงพื้นที่เยี่ยมเสริมพลัง เช่น เพิ่มทางเลือก บุคลากรเป็นต้นแบบ นำไปสู่การดำเนินการเป็นพี่เลี้ยงโครงการ Health Society มีการดูแลสุขภาพดี 4 มิติ (กาย จิต ปัญหา สังคม) เช่น การดำเนินกิจกรรม โรงงานหลวงอาหารสำเร็จรูปแห่งที่ 2 (แม่จัน), กิจกรรมไร่ชาฉุยฟง การทำงานกับชุมชนโดยประสานงานเชื่อมโยงกับองค์กรเอกชน โรตารี่, ไลออน เป็นต้น
โอกาสพัฒนา
Structure: งานปฐมภูมิให้แจ่มชัด
Staff : จำนวนบุคลากรต่อภาระงาน/Service Plan
System : ระบบสนับสนุนความคงอยู่ “พยาบาลคืนถิ่น”
พญ.รัชฎาพร ด้วยระบบเวชศาสตร์ครอบครัว และระบบสุขภาพอำเภอ โดยทั้งสองส่วนจะต้องผนึกกำลังกัน เพื่อระบบสุขภาพปฐมภูมิ ภาคใต้ภาคีเครือข่ายทุกภาคส่วน UC care ร่วมกันเป็น PHC Board ภายใต้ พรบ.ระบบสุขภาพปฐมภูมิคุณภาพการบริการ ระหว่าง สสจ. และอบจ. โดยใช้พรบ.กระจายอำนาจ บริหารจัดการ ดังนั้นหาก
จะทำให้มีประสิทธิภาพ ควรให้ผู้ว่าราชการจังหวัด เป็นประธาน และเมื่อต้องมีมาตรฐานปฐมภูมิโดย สรพ. ควรจะดำเนินการประสานเชื่อมโยงด้านการบริหารงบประมาณ กับ สปสช. ทั้งนี้มีแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว เป็นโซ่ข้อกลางระหว่างแพทย์เฉพาะทางกับผู้ป่วย
นพ.ปวิตร ข้อเสนอต่อผู้บริหาร
1. การนำและบังคับใช้ พรบ.สุขภาพปฐมภูมิและกฎหมายลูกอีก 33 ฉบับอย่างจริงจัง กำหนดเป็นวาระแห่งชาติ
2. การนำแนวคิด และการส่งเสริมสนับสนุนทีมหมอครอบครัว
3. มุมมองและแสวงหา Collabolation กับกระทรวงอื่นๆ เช่น กระทรวงมหาดไทย กระทรวงพาณิชย์ กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ทบวงมหาวิทยาลัย สสส. สช. พอช.
4. การ Promote PHC ในทุกระดับทั้ง GO, NGO และสื่อสารมวลชน
5. Financial Mechanism ; Value – based Healthcare, Bundle payment
ผู้ถอดบทเรียน นางสาวณัฐสุดา อั้งโสภา
พยาบาลวิชาชีพชำนาญการพิเศษ กลุ่มงานการพยาบาลควบคุมและป้องกันการติดเชื้อ โรงพยาบาลปทุมธานี
